تفکر انتقادی چیست و چه فوایدی دارد؟ چگونه از تفکر انتقادی در حل مسئله استفاده کنیم؟
تفکر انتقادی، هنر تحلیل و ارزش‌گذاری اندیشیدن با هدف ارتقا دادن آن است. تفکر انتقادی موضوع جمع‌آوری اطلاعات نیست. فردی که حافظه خوبی دارد و حقایق زیادی را می‌داند، لزوماً در تفکر انتقادی خوب نیست. یک متفکر انتقادی می‌تواند از آنچه که می‌داند، پیامدهایی را استنباط کند و می‌داند چگونه از اطلاعات برای حل مشکلات استفاده کند، و به دنبال منابع اطلاعاتی مناسب برای اطلاع‌رسانی خود باشد.
به نظر شما تفکر انتقادی چیست؟ و چگونه نقادانه می‌توانیم فکر کنیم؟ اگر شما یک کارفرما، وکیل یا حتی لوله‌کش ساختمان هستید نیاز به تفکر انتقادی دارید. شاید با خود بگویید چرا در این مشاغل نیاز به تفکر انتقادی است. پس با من همراه باشید تا هم پاسخ سؤالات را دریافت کنید، و هم اطلاعات بیشتری را کسب کنید.
فهرست مطالب:
تفکر انتقادی چیست
قبل از اینکه بگویم تفکر انتقادی چیست، ابتدا با یک تمرین از کتاب دیوید تی. مور که در مورد تفکر انتقادی و تحلیل هوشمندی، است خودتان را محک بزنید.
دیوید مور در کتابش بیان می‌کند که، تفکر انتقادی چیست: تفکر انتقادی به عنوان تمرینی از مهارت و روش کار، به نگرش یا مجموعه‌ای از نگرش‌ها مرتبط است: نگرش به معنای روشی برای تفکر و واکنش نشان دادن است.
خب تمرین شما این است: شما قبل از اینکه مقاله‌ای را بخوانید اگر به تیتر نگاه کنید چه واکنشی را نشان می‌دهید؟ آیا هیجان‌زده می‌شوید یا اینکه سریع می‌گویید دروغ است. پس نگرش شما نسبت به این تیتر خبر چیست؟ تیتر خبر چنین است: برادران رایت اولین کسانی نیستند که پرواز می‌کنند. عجله نکنید، خوب فکر کنید. قبل از اینکه تحلیل نویسنده را بیان کنم تعریفی از تفکر انتقادی را بازگو می‌نمایم.
نگاه انتقادی به تیتر خبر (برادران رایت اولین کسانی نیستند که پرواز می کنند)
تیتر خبر این بود: برادران رایت اولین کسانی نیستند که پرواز می‌کنند. اگر به تیتر خبر نگاه کرده، اما هنوز مقاله را نخوانده باشید؛ چه واکنشی را نشان خواهید داد؟ آیا معتقدید روزنامه نباید آن را منتشر می‌کرد؛ زیرا این جمله درست نبوده است؟ هنوز شما آن را باور نکرده‌اید؛ چون مدت مدیدی است این واقعیت تاریخی که ویلبر و ارویل رایت نخستین بار پرواز کردند پذیرفته شده است؟
آیا به این موضوع دیدگاه بدبینانه دارید و معتقدید که روزنامه‌نگاران این ادعاهای غلط یا درست را مطرح می‌کنند تا فروش داشته باشند؟ چنین واکنش‌هایی در میان مخاطبان معمول است. آنها نگاه انتقادی ندارند؛ یا مطیعانه می‌پذیرند یا خیلی زود آن را پس می‌زنند. تمامی این‌ها یک ذهن بسته به پرسش نهان در تیتر خبر را نشان می‌دهند.
تفکر انتقادی باید همیشه:
- منصفانه و روشنفکرانه؛
- فعال و آگاهانه؛
- دیرباور؛ و
- مستقل باشد.
شاید شما هیچ واکنشی نسبت به این تیتر خبر نشان نداده باشید، یا با خود بگویید این خبر دروغ است یا برای فروش بیشتر چنین تیتری استفاده کرده‌اند. به نظرتان چگونه این سؤالات در ذهن به وجود می‌آیند؟ حال چه نوع سؤالی مناسب است و در چه زمینه‌ای می‌خواهید از آن استفاده کنید؟ چه نوع سؤالی؟
- طراحی سؤالی که برای درک مطلب مناسب است؛
- یا اینکه به کاربرد دانش کمک می‌کند؛
- یا سؤالی که به دنبال تجزیه‌وتحلیل هستند؛
- سؤالاتی که به دنبال ارزیابی و یا در جست‌و‌جوی کمک به ترکیب و تلفیق اطلاعات می‌باشند.
ممکن است با خود بپرسید، چگونه سؤال مناسب طراحی کنیم؟
راهنمای ساده برای طراحی سؤالات مناسب
برای اینکه سؤالاتی که به شما در دستیابی به اطلاعات مربوط کمک کند، قبل از آن باید مطمئن باشید که می‌خواهید با آن اطلاعات چه کاری را انجام دهید. برای اینکه بتوانید به طور مؤثر این کار را انجام دهید باید:
- آنچه را که قبلاً در رابطه با اوضاع موجود می‌دانید، دوباره بکار ببرید؛
- سعی کنید واقعیت‌ها و اصطلاحات مربوطه را بخاطر بسپارید؛
- ایده‌های مربوطه را که قبلاً دارید بشمارید؛
- پاسخ‌هایی را که قبلاً دریافت کرده‌اید را بنویسید هنگامی که این کار کردید، می‌توانید مطمئن باشید که آنچه می‌خواهید برای پیدا کردن وجود داشته باشد، تازه و مفید باشد.
چارچوب سؤالات به منظور جلب دانش، شامل:
- اسم این یا آن چیز چیست؟
- چگونه چنین چیزی را طبقه‌بندی می‌کنید؟
- با چه هدفی این کار را انجام می‌دهید؟
- چگونه آن اتفاق را توضیح می‌دهید؟
- چه زمانی این یا آن پدیده ظاهر می‌شود؟
زمانی که شما سوال می‌پرسید
سؤالات در تفکر انتقادی چه کاربردی دارد؟ آیا شما سؤالات را برای انجام تحقیقات مشخص شده برای خودتان مطرح می‌کنید، یا برای کسب اطلاعات جدید آنها را برای افراد دیگر مطرح می‌کنید.
سؤالات شما باید در تلفیق اطلاعات موجود قابل استفاده به شما کمک کند بر این اساس، دارای اهمیت است. شما باید به سؤال کردن به عنوان ابزاری برای تفکر انتقادی نگاه کنید که در آخر شما بتوانید موقعیت‌های مختلفی را که مشابه با آنچه که ارزیابی کرده‌اید را درک کنید.
تفکر نقادانه و حل مسئله
ریچارد پل و لیندا الدر در کتاب مفهوم‌ها و ابزارهای تفکر نقادانه می‌گویند: کسانی که تفکر نقادانه دارند به هنگام اندیشیدن، عملکرد متفاوت با دیگران دارند. مسئله و پرسش‌های حیاتی مطرح می‌کنند، و آنها را به وضوح و دقت صورت‌بندی می‌کنند. برخی از این ویژگی‌های عملکرد آنها را بیان می‌کنم.
کسی که در تفکر نقادانه تبحر دارد:
- مسئله‌ها و پرسش‌های حیاتی مطرح می‌کند، و آنها را با وضوح و دقت صورت‌بندی می‌کند؛
- اطلاعات ربط‌دار را گردآوری و ارزیابی می‌کند و از مفهوم‌های انتزاعی برای تفسیر کارآمد آنها استفاده می‌کند؛
- به نتیجه‌ها و راه‌حل‌های مستدل می‌رسد و آنها را با ملاک‌ها و سنجه‌های (استانداردهای) مربوط می‌آزماید؛
- با ذهن باز، در چارچوب نظام‌های فکری گوناگون می‌اندیشد و ، در صورت نیاز، پیش‌فرض‌ها، لازمه‌ها، و پیامدهای عملی آنها بازشناسی و ارزیابی می‌کند، برای یافتن راه‌حل برای مسئله‌های پیچیده، به نحوه کارآمد با دیگران دادوستد فکری می‌کند.
استفاده از تفکر انتقادی برای حل مسئله در محیط کار
چرا کارفرمایان برای مهارت‌های تفکر انتقادی ارزش قائل هستند؟ کارفرمایان کاندیدهای شغلی می‌خواهند که بتوانند موقعیت را با استفاده از تفکر منطقی ارزیابی کنند و بهترین راه‌حل را ارائه دهند. به عنوان نمونه، یک مدیر فرم‌های بازخورد مشتری را تجزیه‌وتحلیل می‌کند و از این اطلاعات برای ایجاد یک جلسه آموزش خدمات مشتری برای کارمندان استفاده می‌کند، یا حتی یک لوله‌کش موادی را که به بهترین وجه برای یک کار خاص مناسب هستند، ارزیابی می‌کند.
مراحلی که هنگام استفاده از تفکر انتقادی برای حل مسئله در محل کار استفاده می‌کنید:
- مشکل را شناسایی می‌کنید؛
- استنباط‌هایی در مورد اینکه چرا مشکل وجود دارد و چگونه می‌توان آن را حل کرد، ایجاد کنید؛
- جمع‌آوری اطلاعات یا داده‌ها در مورد موضوع تحقیق؛
- داده‌ها و یافته‌ها را سازماندهی و مرتب کنید؛
- توسعه و اجرای راه‌حل‌ها؛
- تجزیه‌وتحلیل کنید که کدام راه‌حل مفید است یا مفید نیست؛
- راه‌های بهبود راه‌حل را شناسایی کنید؛
- تفکر انتقادی قوی تنها براساس زمینه و حقایق جمع‌آوری شده پس از انجام تحقیقات کامل و بی‌طرفانه، مسئله را تحلیل می‌کند. این بدان معناست که مشکل را بدون اجازه دادن تعصب، احساسات یا فرضیات شخصی که بر نحوه تفکر شما تاثیر بگذارد، تجزیه‌وتحلیل کنید. پس در نتیجه عینی بودن بخش اساسی تفکر انتقادی است.
فواید تفکر نقادانه
تفکر انتقادی ذهن شما را در مسیر دستیابی به نتایج دلخواه راهنمایی می‌کند. شما می‌توانید با ساده‌تر کردن تفکرات، احساسات خود را تحت فرمان و کنترل خود قرار دهید. زمانی که شما به شکل انتقادی به مسأله‌ای فکر می‌کنید، به ندرت احساس اضطراب می‌کنید، زیرا احساس می‌کنید که کاملاً می‌توانید آن موقعیت و شرایط را کنترل کنید.
چگونه متوجه خواهیم شد که مهارت‌های تفکر انتقادی را بدست آورده‌ایم؟
یک سری نشانه‌ها و علامت‌هایی وجود دارد که متوجه خواهید شد که شما مهارت تفکر انتقادی را در خود ایجاد کرده و آنها را گسترش داده‌اید.
- شما به راحتی مسائل را از منظرهای مختلف و نه فقط از دیدگاه خودتان ارزیابی می‌کنید.
- وقتی دیگران در حال گفتن مطلبی از نقطه‌نظر و نگاه خودشان هستند، شما ذهن خود را کاملاً باز می‌کنید.
- شما می‌توانید شواهد، یافته‌ها و توضیحات جدید را پس از اینکه ارزیابی عمیقی در مورد آنها به عمل آورده‌اید، بپذیرید.
- به این موضوع فکر خواهید کرد که اطلاعات قبلاً دریافت شده را مجددا ارزیابی کنید.
- شما تعصبات شخصی خود را نادیده می‌گیرید.
- ذهن خود را برای یافتن گزینه‌های مختلف باز می‌گزارید.
- شما تسلیم وسوسه‌ی نتیجه‌گیری‌ها و داوری‌های عجولانه نمی‌شوید.
تاریخچه تفکر انتقادی
تفکر انتقادی از پرسشگری سقراط شروع شد.سقراط بیان می‌کند که، جهت گنجاندن ایده‌های درون اندیشه‌مان به عنوان یک باور، راه پیشرو انجام کاوش عمیق به همراه پرسش‌های صریح درباره موضوع است. سقراط برکنار گذاشتن ایده‌هایی تأکید داشت که توضیحی منطقی ارائه نمی‌کردند، هر چند مورد علاقه افراد بودند یا برای به آرامش رساندن افرادی استفاده می‌شدند که در پی راهی رو به جلو بودند. مردم مجذوب کیفیت خودخواهانه نامطلوبی بودند که باعث می‌شد انتخاب‌های نادرست داشته باشند.
سقراط در حین تجزیه‌وتحلیل، پیامدهای کامل ایده‌های ابراز شده و اقدامات همراه با آنها را ترسیم نمود. در نتیجه پرسشگری سقراط به مبنایی برای دستور کار تفکر انتقادی مبدل شد. در ادماه مسیر تاریخی تفکر انتقادی، جانشینان سقراط، افلاطون و ارسطو قرار دارند.
تفکر انتقادی در طی عصر تاریکی به دلیل کارها و آموزه‌های نویسندگان و فیلسوفان برجسته ادامه یافت. برجسته‌ترین آنها سنت توماس آکوئینی بود. اثر وی با نام « جامع الهیات » اثری عمیق بر ادبیات و فلسفه غرب گذاشت. این اثر، با پیروی از روند تفکر انتقادی، آموزه‌های کلیسا را مطرح می‌کند و به تفصیل تمامی نکات موجود در خداشناسی مسیحی را توضیح می‌دهد.
و اما سر فرانسیس بیکن، در انگلستان زندگی می‌کرد. کتاب وی، « پیشرفت یادگیری »، خوانندگان را در انجام مطالعات تجربی درباره جهان تشویق می‌کند. افراد این کتاب را بسیار مدرن می‌دانند زیرا حامل ایده‌هایی است که امروز استفاده می‌کنیم، این کتاب، که توضیح می‌دهد ذهن نمی‌تواند بدون حمایت سایر افراد جامعه وجود داشته باشد، پیشگام تمام متون درباره تفکر انتقادی است.
خواندن این مطالب را به شما پیشنهاد می‌کنم
حل مسئله چیست/ و چرا اهمیت دارد
تفکر مهندسی چیست و چه تفاوتی با تفکر طراحی دارد
با تشکر از شما برای خواندن این مطلب، مشتاقانه منتظرم تا نظرتان را برایم بگویید.
منابع برای مطالعات بیشتر:
تی . مور، دیوید. تفکر انتقادی و تحلیل هوشمندی، تهران: دانشکده پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی
باترورث، جان؛ ثوایتز، کئوف. مهارت‌های اندیشیدن؛ تفکر انتقادی و حل مسئله، تهران: دانشکده پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی
بردلی، سیمون؛ پرایس، نیکول. تفکر انتقادی، کرج: آذرگان،1399.
پل، ریچارد؛ الدر،لیندا. مفهوم‌ها و ابزارهای تفکر نقادانه، نشر نو.
.Teaching Critical Thinking Skills In Higher Education: A Review Of The Literature.
Linda S. Behar-Horenstein, University of Florida, USA Lian Niu, University of Florida, USA
?Design Thinking vs. Systems Thinking for Engineering Desine:Whats the Difference
Melissa T. Greene Richard Gonzalez Panos Y. Papalambros Anna-Maria McGowan