سواد اطلاعاتی چیست؟ چند نمونه مدل سواد اطلاعاتی داریم؟ انواع سواد اطلاعاتی کدام است؟ آیا سواد اطلاعاتی از استانداردهای خاصی برخوردار است؟ امروزه اندیشمندان بر این اعتقادند که اطلاعات، قدرت است و چنانچه جامعه‌ای که در مسیر توسعه خود به ابزار لازم برای مواجهه با مشکلاتی متکی باشد، باید از قدرت اطلاعات واقف بوده، متخصصان را به آن مجهز می‌کند.
شرط اساسی استفاده از قدرت اطلاعات بهره‌مندی از سواد اطلاعاتی است. در واقع اگر از اطلاعات تصور صحیحی نداشته باشید، به ارزش آن پی نخواهید برد یا از توانایی‌های لازم برای بازیابی، تفسیر، ارزیابی برخوردار نمی‌باشید با این شرایطی که اطلاعات را به آسانی می‌توان از شبکه اجتماعی بدست آورد نیاز است که بیشتر در مورد سواد اطلاعاتی بدانیم.
فهرست مطالب:
- سواد اطلاعاتی چیست
- مدل‌های سواد اطلاعاتی
- استانداردهای سواد اطلاعاتی
- تاثیر سواد اطلاعاتی در جامعه اطلاعاتی
- ویژگی جامعه اطلاعاتی
سواد اطلاعاتی چیست
سواد اطلاعاتی مجموعه‌ای از مهارت‌هایی است که به توان اجرایی نیاز دارد و در عین حال در برگیرنده اندیشیدن و انجام دادن است؛ این مهارت‌ها عبارت از:
1. شناسایی نیاز اطلاعاتی؛
2. دانستن چگونگی ارزیابی اطلاعات؛
3. درک چگونگی ترکیب اطلاعات؛
5. توانایی انتقال اطلاعات. با توجه به توسعه رایانه در جهان، در حال حاضر سواد اطلاعاتی در برگیرنده دانش رایانه است، شخصی که از علم رایانه برخوردار است، قادر به استفاده از ابزارهای الکترونیکی حاوی اطلاعات می‌باشد.( صمیعی، 1383، ص 461)
بر اساس بیانیه اسکندریه(2005) و آنچه در پروژه یونسکو تحت عنوان « اطلاعات برای همه» به تصویب رسیده است، سواد اطلاعاتی عبارتست از توانایی افراد در:
شناسایی نیازهای اطلاعاتی خویش؛
تشخیص موقعیت و ارزیابی کیفیت اطلاعات؛
ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات؛
استفاده موثر و اخلاقی از اطلاعات؛
کاربرد اطلاعات در راستای خلق و انتقال دانش.(کتس، 1393، ص21).
به طور خلاصه می‌توان اذعان داشت سواد اطلاعاتی عبارت از مجموعه مهارت‌هایی است که جستجو، بازیابی و تحلیل اطلاعات و همچنین تشخیص اطلاعات معتبر را امکان پذیر سازد، و فرد با سواد اطلاعاتی کسی است که از توانایی‌های لازم برای کسب و تحلیل به موقع این اطلاعات برخوردار بوده و قادر به استفاده از این اطلاعات در حل مشکلات شخصی و اجتماعی و تصمیم‌گیری‌های درست باشد.(نوروزی چاکلی،1383، ص39)
تعریف سواد اطلاعاتی
سواد اطلاعاتی مفهومی است که در نتیجه تحولات و تغییرات سریع در فناوری‌های اطلاعاتی پیدا شده است. به مهارت‌هایی که فرد به منظور ادامه حیات در جامعه اطلاعاتی به آنها نیازمند است، سواد اطلاعاتی گفته می‌شود.(کینن، 1378، ص241)
بروس (1996)، سواد اطلاعاتی را توان کارکرد موثر افراد در یک جامعه اطلاعاتی تعریف می‌کند این تعریف در بر گیرنده تفکر انقادی، اخلاق شخصی و حرفه‌ای، تعامل با متخصصان اطلاعات و استفاده موثر از اطلاعات در حل مسائل، تصمیم‌گیری و پژوهش را نیز دربر میی‌گیرد.(میرحسینی، شعبانی، 1393، ص8)
مدل‌های سواد اطلاعاتی
مدل‌های سواد اطلاعاتی از دهه هشتاد میلادی مورد تفسیر و تبیین بوده‌اند. نخستین مدل‌ها رویکردی سنت‌گرایانه داشته‌اند.(میرحسینی، شعبانی، 1393، ص51) و در این بخش چهار مدل سواد اطلاعاتی را بیان می‌کنیم.
مدل بروس
در زمینه سواد اطلاعاتی و با سواد اطلاعاتی شدن مدل «بروس»، مدلی است که بیشترین ارجاعات را به خود اختصاصص داده است. « بروس» با بهره‌گیری از «روش پدیده شناختی» با مصاحبه‌های عمیق و تمرکز بر پرسشهای کلیدی به شناسایی هفت مسیر مختلف آزمودن سواد اطلاعاتی با عنوان «وجوه هفتگانه سواد اطلاعاتی» پرداخته است.(نظری، 1384، ص33)
دیدگاه کریستین بروس از چگونگی دستیابی به اطلاعات از مسیرهای متفاوت است. این رویکرد بر گرفته از علوم شناختی می‌باشد و بر این باور است که تفکر افرادی که در جهان دست به محمل زده‌اند، مبحث غالب پژوهش‌های اطلاع‌یابی، بازیابی اطلاعات و استفاده از آن است.(میرحسینی، شعبانی، 1393، ص43)
مدل ویلسون-کریکلاس یا جست‌وجوی اطلاعات
این مدل در واقع مدل متداول دهه 1980 است که ارتباط میان مفاهیم کاربر و رفتار کاربر را ترسیم می‌کند و برگرفته از دو مدل یعنی «ویلسون» موسوم به «روابط بینابینی میان حوزه‌ها در حوزه مطالعاتی کابر» و «مدل رفتار اطلاع‌یابی «کریکلاس» است.(نظری، 1384، ص40) چهارچوب این مدل مبتنی بر مقوله‌های اساسی و عوامل علی نیاز اطلاعاتی، به انضمام موانع جست‌وجوی اطلاعات برای فرد پدیدآمده است.
رویکرد مدل رفتار اطلاع‌یابی ویلسون، مشتمل بر زمینه‌هایی سه‌گانه برای جست‌وجوی اطلاعات است:
- بافت جست‌وجوگر؛
- سیستم و نظام فعالیت کاربری( که مبتنی بر سیستم دستی یا ماشینی شکل گرفته و احتمال دارد که میانجی به فعالیت جست‌وجو مبادرت کند)؛
- منابع اطلاعاتی قابل دسترس
در مقابل، کریکلاس به منظور بررسی انواع مختلف اهداف موثر بر رفتار اطلاع‌یابی، فعالیت‌هایی را در جنبه‌های بنیادین مدل خود برگزید. پیش از آن وی نیاز اطلاعاتی را در چهارچوب عدم قطعیت توسط فرد مورد نیاز اطلاعاتی را در چهارچوب عدم قطعیت توسط فرد مورد ارزیابی قرار دارد، لیکن مفهوم آن را به جد گسترش داده این موارد عبارت بود از:
1- گردآوری اطلاعات: نیاز بر حسب این دیدگاه متشکل از نیازهای آنی و نیازهای معوقه است و گردآوری اطلاعات با نیازهای معوقه مرتبط است.
2- اطلاع‌یابی: پاسخی است به آنچه فرد به عنوان یک نیاز آنی درک می‌کند؛ در حالی که این نیاز فرد ممکن است بستر به ماهیت مسئله‌ای که با آن درگیر است، رفتارهای اطلاع‌یابی کاملا متفاوتی را در بربگیرد.
3- اطلاع‌دهی: در نهایت اینکه تحلیل رفتار اطلاعاتی، با جنبه‌های گردآوری و اطلاع‌دهی همراه است که به اطلاع‌دهی، به عنوان اشاعه پیام نیز می‌شود نگریست. (میرحسینی، شعبانی، 1393، ص45)
مدل کولثااو یا مدل اطلاعات
این مدل تا حدودی به راهبردهای جست‌وجوی اطلاعات آیزنبرگ و بر کویتز شباهت دارد و به نوعی از رفتار جست‌وجوی اطلاعاتی دانش‌آموزان دبیرستانی اخذ شده است.(میرحسینی،شعبانی،1393، ص46) مدل وی مشتمل بر رشد پیشرفت تفکرات در خصوص یک موضوع پژوهشی به همراه فرایند کاوش، عملیات جستجو و استفاده از منابع اطلاعات است.(نظری، 1384، ص38)
مدل رویکرد حل مسئله: شش مهارت بزرگ
رویکرد شش مهارت بزرگ سواد اطلاعاتی را آیزنبرگ و برکویتز(1990) توسعه دادند که از مدل‌های مشهور و متداول در زمینه آموزش، مهارت و حل مشکلات اطلاعاتی است.
ویژگی عمده فرایند شش مهارت بزرگ، انعطاف‌پذیری آن در جنبه‌های بهره‌جویی دانشجویان در تمامی سطح تحصیلی، فراهم‌آوری مهارت‌های فناوری و اطلاعاتی یکپارچه، استفاده از تفکر انتقادی به منزله حل مسئله و بهره‌جویی از عناصر ضروری برای حل مسئله و تکمیل و دستیابی به کار تلقی می‌شود.(میرحسینی، شعبانی، 1393، ص46)
هر چند تقدم و تاخر این مراحل ششگانه بسته به هر مورد جستجو ممکن است تغییر کند، لیکن برای موفقیت در تحلیل و حل موفق یک مسئله پشت سر گذاشتن این مراحل ضروری است: تعریف مسئله. استراتژیهای جستجوی اطلاعات. جایابی و دسترسی. استفاده از اطلاعات. ترکیب. ارزیابی.(نظری، 1384، ص35)
استانداردهای سواد اطلاعاتی
کمیته استانداردهای انجمن کتابخانه‌های دانشکده‌ای و پژوهشی آمریکا (ACRL) متن استانداردهای سواد اطلاعاتی ویژه دانشجویان را با نام “استاندارد توانمندیهای سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی” در سال 2000 منتشر کرد.
استاندارد یک
دانشجویان با سواد اطلاعاتی می‌تواند ماهیت ومیزان اطلاعات مورد نیازخود را تعیین می‌کند.
شاخصهای عملکردی این استاندارد:
- دانشجوی با سواد اطلاعاتی می‌تواند ماهیت و میزان اطلاعات مورد نیاز خود را تعیین می‌کند.
استاندارد دوم
دانشجوی با سواد اطلاعاتی می‌توان اطلاعات مورد نیاز خود را به طور مفید و موثر به دست آورد.
شاخصهای عملکردی
- دانشجوی با سواد اطلاعاتی قادر است مناسب‌ترین روشها پژوهشی و نظامهای بازیابی اطلاعات را برای دسترسی به اطلاعات مورد نیاز انتخاب کند.
استاندارد سوم
دانشجوی با سواد اطلاعاتی، اطلاعات و منابع اطلاعاتی را نقادانه ارزیابی و اطلاعات برگزیده را با در شالوده دانشی و نظام ارزشی خود تلفیق می‌کند.
شاخصهای عملکردی
- دانشجوی با سواد اطلاعاتی ایده‌های اساسی بر گرفته از اطلاعات گردآوری شده را تلخیص می‌کند.
استاندارد چهارم
دانشجوی با سواد اطلاعاتی چه به صورت انفرادی و چه به منزله عضوی از گروه به شکل موثر از اطلاعات برای انجام یک هدف خاص استفاده می‌کند.
شاخصهای عملکردی
- دانشجوی با سواد طلاعاتی از اطلاعات جدید و پیشین برای برنامه ریزی و تولید یک اثر یا انجام یک فعالیت خاص استفاده می‌کند
استاندارد پنجم
دانشجوی با سواد اطلاعاتی بسیاری از مباحث اقتصادی، حقوقی و اجتماعی مرتبط با کاربرد اطلاعات و استفاده از آن را از جنبه‌های اخلاقی و حقوقی مورد قرار می‌دهد.
شاخصهای عملکردی
- دانشجوی با سواد اطلاعاتی بسیاری از مباحث اخلاقی، حقوقی، اجتماعی- اقتصادی مرتبط با کاربرد اطلاعات را درک می‌کند.(پریرخ، 1386، ص28)
تاثیر سواد اطلاعاتی در جامعه اطلاعاتی
اگر انتظار داریم که جامعه ما هم در صحنه رقابت‌های علمی و بین‌المللی، هماهنگ و پیشتاز باشد، باید آحاد جامعه به سواد اطلاعاتی مسلط باشند و به عبارتی با سواد اطلاعاتی شوند.لازمه زندگی در جامعه اطلاعاتی، دسترسی آسان و جهانی به اطلاعات است که امروز در انقلاب فناوری اطلاعات و جامعه‌ای که در حال توسعه است مطرح می‌گردد.(صیامیان، شهرابی، 1383، ص431).
علیرقم این واقعیت که سرعت انتشار اطلاعات در عصر ما سریع، حضور آن همه‌جایی، و دسترسی به آن بالنسبه کم‌هزینه است، شاید جالب باشد که این گلایه شنیده می‌شود که همگان از اطلاعات اشباع شده‌اند و فراوانی اطلاعات به وجود آوردنده کمبود توجه است.
گاه در عصر ما مسئله پیش از آنکه با دسترسی به اطلاعات مربوط باشد با اظهار به « اطلاعات زدگی» همراه است، و به این جهت امروزه یکی از قابلیت‌های اساسی عرضه‌کنندگان اطلاعات قدرت آنها در تمرکز بخشیدن، فیلترگذاری، و بالاخره انتقال اطلاعاتی است که می‌تواند برای مصرف‌کنندگان مهم باشد. (محسنی، 1386، ص190).
یکی از پژوهشگران معروف فرانسوی یعنی فیلیپ بروتون (p. Breton) با اشاره به گروه کثیری از افرادی که همه روزه ساعت‌ها از وقت خود را در گشت‌وگذار در اینترنت می‌گذرانند با کنایه معتقد است که «اینترنت کلیسای کسانی است که به اطلاعات احترام می‌گذارند». (محسنی، 1386، ص11).
یک فرد با سواد اطلاعاتی قادر به ایجاد دانش است، و ایجاد دانش لازم است برای آنکه ابتکار عمل در نظر گرفته شود.Raish, Rimland, 2016)) ماهیت جهانی تعامل انسان، دسترسی و استفاده از اطلاعات را مهم می‌سازد.
ظرفیت تغییر به میزان زیادی توسط توانایی ما برای بازیابی، پردازش و استفاده از اطلاعات مربوطه در بین مقادیر زیادی داده‌ها تعیین می‌شود. گفته شده است که مهارت‌های اساسی برای همه برای سنین سوادآموزی، توانایی خواندن و نوشتن است.
امروزه ما به عصر اطلاعات حرکت می‌کنیم این توانایی به همان اندازه مهم است، اما دیگر کافی نیست. سواد اطلاعاتی در عصر اطلاعات همچنین نیاز به مهارت در شناسایی نیاز به اطلاعات، جستجو و قرار دادن اطلاعات مورد نیاز، ارزیابی اطلاعات موجود، سازماندهی و استفاده از آن به طور موثر و عاقلانه است.(Lantz, 1999)
سواد اطلاعاتی از چهار اجزای مرتبط به هم تشکیل گردیده است که عبارتند از:
- دانش استفاده از منابع اطلاعاتی و اطلاع از نحوه پژوهش
- داشتن مهارت لازم برای یافتن، ارزشیابی، به کار گیری و ارتباط موثر با اطلاعات
- عمومی سازی دانش و مهارت در انواع مراکز به صورت کاربردی. با این قید که نگرش‌ها به منابع اطلاعاتی نو ظهور و جدید با دید مثبت باشد.
- ایجاد مفهوم اجتماعی برای استفاده از اطلاعات- دسترسی یکسان به اطلاعات و اشاعه دانش.(صیامیان، شهرابی، 1383، ص431).
ویژگی جامعه اطلاعاتی
انسان همواره در طول زندگی خود بدنبال تعالی بوده و در این دوران به تکامل دست یافته است. با توجه به مطالعات تاریخی، دوره تکامل بشری به دوره تقسیم‌بندی شده است: 1- دوران سنتی 2- دوران صنعتی 3- دوران فرا صنعتی یا اطلاعاتی
در دوران اطلاعات یا فراصنعتی که در حال حاضر در آن به سر میبریم سرعت تغییر و تحولات به گونه‌ای است که در آن به عنوان شگفتی‌های سرعت و تحولات نام می‌برند. در این دوره از اهمیت کار یدی کاسته شده و به جای آن، نیروی انسانی کیفی که توان خلاقیت و نوآوری، پایه کارگیری فکر و انیشه دارد، اهمیت پیدا کرده است.
در چنین فضایی که تفکر و اندیشه عامل تمایز و برتری است. جوامعی می‌توانند توسعه یابند که از منبع انسانی فکر و ایده است و حیاتی‌ترین عامل تولید محسوب می‌شود، حداکثر بهره‌برداری را کنند.(نایبی، 1389، ص16)
گران‌بهاترین کالا در جامعه اطلاعاتی، «اطلاعات» است. این جامعه بر تولید اطلاعات و باورها و تصورات متکی است و در آن شبکه منسجم ارتباطات جهانی، نقشی بسیار مهم دارد.
اساسی‌ترین بعد جامعه اطلاعاتی آن است که شهروندان بتوانند در توزیع، تولید و استفاده ا اطلاعات مفید وارزشمند، آزاد باشند و توانایی مبادله الکترونیکی اطلاعات را داشته باشند و علاوه بر آن بتوانند توانایی‌ها و مهارت‌های خود را به کار گرفته و آن را توسعه دهند.(اکبری‌تبار، اسکندری‌پور، 1392)
لطفاً نظر خود را در مورد این مطلب بنویسید.
برای ارسال دیدگاه باید به حساب کاربری خود وارد شوید.